Eugeniusz Zak, Artur Tanikowski

Pierwsza w Polsce tak obszerna monografia życia i twórczości Eugeniusza Zaka. Autor tak lubianych obrazów, jak "Tancerz" czy "Dans le cabaret", kolega Marca Chagalla i współtwórca polskiego Art Deco - to o nim jest ta książka. Nazwany "najbardziej paryskim z Polaków", obok Kislinga i Makowskiego może najważniejszy przedstawiciel Ecole de Paris rodem z Polski, jednocześnie łatwo - i słusznie - może nam się jeszcze kojarzyć z epoką młodopolską.

Już sama tylko rekonstrukcja sylwetki/portretu Zaka, dokonana przez Artura Tanikowskiego prowadzi nas w stronę osobowości niezwykłej. Mieczysław Wallis pisał o Zaku: "Niejednemu może się wydać rzeczą dziwną, niemal nieprawdopodobną, że twórca tych czarownych, uwodzicielskich światów, którym na imię "Sielanki" i "Pieśni miłosne", "Pijacy" i "Wróżki", "Kobieta z pajacem" i "Teatr marionetek", istniał, chodził, spał, jadł i pił jak inni ludzie. A jednak jeszcze do niedawna można było widzieć go, rozmawiać z nim.

Był to skromny, cichy, subtelny, kulturalny człowiek. Był to miłośnik i znawca sztuki o nadzwyczaj szerokiej skali wrażliwości estetycznej, znający gruntownie sztukę nowoczesną, mówiący z zachwytem zarówno o renesansie, jak o gotyku i o plastyce Dalekiego Wschodu".

Autor pokazuje ciekawe analogie twórczości Zaka i młodego Picassa, Modiglianiego, a także polskich artystów początku XX wieku (inspirował m.in. czołowego rzeźbiarza okresu międzywojennego, Henryka Kunę, i znakomitego mistrza reklamy, Tadeusza Gronowskiego). Przedstawia Zaka jako jednego z najciekawszych w ówczesnej Europie twórców, próbujących w dobie awangard łączyć miłość do muzeów sztuki dawnej i poszukiwania nowoczesnej formy. Owo niezdecydowanie - tak dzisiaj cenione - tworzy niepowtarzalny styl Zaka.

Pierwsza nowoczesna monografia znakomitego malarza ujawnia nieznane materiały dotyczące tej ciągle mało znanej (mimo ogromnej popularności jego obrazów) osobistości polskiej sztuki.

W tekście wiele jest jednak także szerokich odniesień literackich malarstwa Zaka, znajdziemy też rozważania znacznie ogólniejsze, np. o sposobach budowania wizji idylicznej w sztuce, o nastrojowości melancholijnej, o ikonografii Pierrota i marionetek.

Andrzej Pieńkos


Warto (...) mieć (...) wydany przez Pogranicze bogato ilustrowany album z tekstem Artura Tanikowskiego. W sposób przystępny opisuje on sztukę tego znanego malarza. Podkreśla jej subtelność, nostalgiczny klimat, wydobywa melancholijny nastrój, na gruncie tej melancholii szukając związków Zaka z Modiglianim. Uczy cenić zalety tej sztuki, dzisiaj niemodnej i nieco zapomnianej, którą nazywa "nowoczesnością archaizowaną". Prócz eseju o sztuce mamy też tutaj Zaka widzianego przez swoich współczesnych - autor zrobił ciekawy wybór z wypowiedzi osób, które znały artystę, dla których coś znaczył.

Dorota Jarecka, "Gazeta Wyborcza"